Tháng 2/2024: Đọc sách gì?

Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ năm cuốn sách tôi đã đọc và bị cuốn hút mạnh mẽ trong thời gian qua. Hi vọng, bài viết sẽ gợi ý cho bạn một số sách hay đáng đọc trong tháng 2/2024. Đây là những cuốn sách sẽ được thảo luận trong bài viết này:

1. Chùm nho Thịnh nộ
2. Nothing to Envy: Ordinary Lives in North Korea
3. Eat the Buddha: Life and death in a Tibetan town
4. The Genius in All of Us: New Insights into Genetics, Talent, and IQ.
5. Edible Economics: A Hungry Economist Explains the World

1. Chùm nho Thịnh nộ

Tác giả: John Steinbeck

“Chùm nho thịnh nộ” của John Steinbeck là một tác phẩm kinh điển của văn học Mỹ, được xuất bản năm 1939. 

Vào những năm 1930, hạn hán khắc nghiệt đã gây thiệt hại mùa màng nặng nề ở bang Oklahoma, khiến rất nhiều gia đình nông dân không thể trả được nợ ngân hàng. Ngân hàng buộc phải tịch thu nhà cửa và ruộng đất của họ. 

Tiểu thuyết mô tả cuộc sống của gia đình Joad, một gia đình nông dân ở Oklahoma, khi họ phải rời bỏ nhà cửa và bắt đầu hành trình đến California để tìm kiếm hy vọng mới trong thời kỳ suy thoái kinh tế. 

Gia đình Joad, gồm 13 người tất cả, đã lên đường đến California bằng một chiếc xe cọc cạch rẻ tiền mà họ có thể mua được sau khi bán rất nhiều đồ đạc quý giá trong nhà. Họ ra đi với một niềm hi vọng về một cuộc sống mới ở miền Tây nước Mỹ nơi thời tiết ấm áp quanh năm, cây ăn quả mọc um tùm khắp nơi, và làm nghề hái quả cũng có thể tậu được một căn nhà mới.

Họ nhận được một tờ quảng cáo màu vàng cần  khoảng 800 người hái bông và hoa quả ở California. Họ nghĩ rằng “in một tờ quảng cáo đắt như thế thì chắc chắn các trang trại ở California phải cần người, chứ không họ bỏ một đống tiền ra in làm gì?” Nhưng họ không biết rằng tuy chỉ cần khoảng 800 người, người ta đã in hàng nghàn hàng ngàn tờ quảng cáo, bởi càng nhiều sự cạnh tranh (càng nhiều người đến xin việc) thì trang trại có thể thuê được người với giá tiền công cực kỳ rẻ mạt. 

Cuộc hành trình tìm cuộc sống mới của gia đình Joad gặp đầy gian khổ, khó khăn, vất vả và sự bất công. Mãi đến khi đặt chân lên đất California, họ cũng như bao nhiêu người Oklahoma di dân mới nhận ra rằng, người California căm ghét họ và gọi họ bằng cái tên rất coi thường: “Bọn Okies”. 

Trong cuộc hành trình ấy, họ gặp gỡ và tương tác với nhiều nhân vật khác nhau, mỗi người có một câu chuyện riêng, đại diện cho những mảnh đời cũng bị ảnh hưởng bởi suy thoái kinh tế.

Thông qua gia đình Joad, tác phẩm đồng thời phản ánh một cuộc di dân khổng lồ, nạn thất nghiệp khủng khiếp trong tầng lớp nông dân và tiểu địa chủ Mỹ trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật, của máy móc hiện đại thay thế cho sức lao động con người. 

Đây thật sự là một tác phẩm rất hay nhưng cũng rất buồn và ám ảnh. 

Link mua sách tại Tiki: https://tiki.vn/chum-nho-thinh-no-tai-ban-p192862933.html?spid=192862934

2. Nothing to Envy: Ordinary Lives in North Korea

Tác giả: Barbara Demick

“Nothing to Envy” của Barbara Demick là một cuốn sách nói về cuộc sống bên trong Bắc Hàn (Triều Tiên) qua lăng kính của sáu người dân bình thường. Đây là sáu người Bắc Hàn đã đào tẩu khỏi đất nước này và hiện đang sống ở Hàn Quốc. Thông qua các cuộc phỏng vấn sâu với họ, tác giả đã mô tả cuộc sống hàng ngày của họ từ những năm 1990 đến đầu thế kỷ 21.

Trong cuốn sách, Demick minh họa sự đối lập giữa hình ảnh chính thức mà chính phủ Bắc Hàn muốn truyền tải và cuộc sống thực tế của những người dân trong nước. Sách kể về những khổ cực, nghèo đói, và cả những ước mơ, hy vọng của họ.

Tên cuốn sách được lấy từ tên một ca khúc thiếu nhi của Bắc Hàn, bài “Chúng em chẳng có gì phải ghen tị với thế giới” (We Envy Nothing in the World). (Tuy nhiên, các em không biết rằng các em là những đứa trẻ sống tại quốc gia duy nhất trên thế giới không kết nối Internet).

 Khi giảng về Bắc Hàn cho sinh viên, tôi thường bật video ca khúc “We Envy Nothing In The World” cho lớp nghe. Phải công nhận rằng giai điệu của bài hát này rất hay.

Link mua sách tại AMAZON.

Eat the Buddha: Life and Death in a Tibetan Town

Tác giả: Barbara Demick

Tôi quyết định mua cuốn sách này sau khi đọc cuốn Nothing to Envy cô. Sách như một cuốn sử nhỏ về người Tây Tạng, đặc biệt từ sau khi Đảng Cộng Sản nắm quyền ở Trung Quốc năm 1949. Qua sách tôi hiểu thêm về sự đấu tranh của người Tây Tạng, cụ thể ở Ngaba để bảo vệ bản sắc, văn hóa, và ngôn ngữ của họ.

(Ngaba, cũng được viết là “Ngawa” hoặc “Aba” trong tiếng Trung, là một hạt thuộc tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc. Địa lý Ngaba nằm trong vùng đất cao nguyên Tây Tạng và nổi tiếng với cộng đồng người dân Tây Tạng đông đúc).

Để viết cuốn sách này, tác giả đã (1) phỏng vấn chính quyền Tây Tạng lưu vong (exile government) ở Ấn Độ, Đức Đạt Lai Lạt Ma (Dalai Lama), người dân Tây Tạng ở Ngaba và ở Ấn Độ, và con gái của vua Mei King, một vị vua từng rất được tôn trọng và kính nể ở Naga trước đây; và (2) tham khảo những nghiên cứu về Tây tạng của các học giả ở châu Á, châu Âu và Mỹ. 

Đây là một cuốn sách dễ đọc, dễ tiếp cận, và và thể hiện được tình yêu và sự hiểu biết của Barbara Demick đối với Tây Tạng.

Một số thông tin, chi tiết đáng chú ý trong sách:

• Chính quyền của Mao Trạch Đông đã từng cố gắng mua chuộc Đức Đạt Lai Lạt Ma và nhiều vị vua ở vùng như vua Mei King, nhưng không thành. 
• Hiện tại, có khoảng 100,000 người Tây Tạng ở Ấn Độ. Họ có trường học, nhà hàng, và thư viện để lưu giữ ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật, và những mảng khác của văn hóa Tây Tạng.
• Những năm gần đây, trước sự đàn áp của chính quyền Trung Quốc, người dân Tây Tạng, đặc biệt là ở Ngaba, đã đứng lên phán kháng mạnh mẽ. Đã có rất nhiều vụ tự thiêu của các nhà sư, các nữ tu, và cả những người dân bình thường.
• Người Tây Tạng không được phép treo ảnh, và thậm chí lưu ảnh Đức Đạt Lai Lạt Ma trong điện thoại, nhưng người dân luôn tôn thờ ngài ở trong tim. Có một chi tiết tôi thấy khá cảm động trong sách. Khi đang đi công tác ở Ngaba, tác giả tình cờ kể cho một vài người Tây Tạng ở Ngaba rằng cô đã được gặp Đức Đạt Lai Lạt Ma và biết ngài đang ở Los Angeles. Vậy là trước ngày cô về Mỹ, có một nhóm sinh viên đã đến gặp cô và nhờ cô đưa quà cho Đức Đạt Lai Lạt Ma. Đó là những gia vị để nấu các món ăn hàng ngày như món Tampsa. Khi cô nói rằng cô sẽ bay đến New York, chứ không đến Los Angels, các bạn đã nài nỉ cô mang theo quà vì biết đâu một ngày cô sẽ đến Los Angeles.  Những bạn trẻ ấy rất hiện đại: hoàn toàn không còn tôn giáo, nói tiếng Trung, mặc quần jeans, dùng smart phone. 
• Khi Đức Đạt Lai Lạt Ma và chính quyền Tây Tạng  lưu vong chuyển đến Ấn Độ cuối những năm 1950 của thế kỷ trước, họ muốn đấu tranh cho một đất nước Tây Tạng độc lập. Dần dần, mục đích đó không còn khả thi nữa. Hiện tại, họ đấu tranh để người Tây Tạng nhận được sự tôn trọng văn hóa, ngôn ngữ, phong tục tập quán ở Trung Quốc. 
• Theo tác giả, người dân tây tạng biết ơn sự hiện đại mà Trung Quốc mang đến cho họ, nhưng họ muốn lưu giữ văn hóa, ngôn ngữ của mình. Họ cũng mong muốn được đối xử công bằng như người Hán trong công việc, có thể làm hộ chiếu để ra nước ngoài, và có thể cho con cái đi du học, vân vân. 

Link mua sách tại AMAZON

The genius in all of us: New insights into genetics, talent, and IQ

Tác giả: David Shenk

Cuốn sách này thật sự mở mang tầm nhìn của tôi.

 Sách phủ nhận hai quan điểm truyền thống. Một là, tài năng và trí thông minh là do gen định sẵn, và không thể thay đổi. 

Mấy thế kỷ trước ở Anh, nhiều người tin vào vai trò của gen di truyền đến mức họ ủng hộ việc triệt sản những người được cho là không có tài năng và không thông minh để “ngăn chặn sự sinh sản của những tên tội phạm, những kẻ ngu ngốc, những người tầm thường và những kẻ hiếp dâm”. Dưới thời Hitler ở Đức, gần 400 nghìn người mắc các bệnh được cho là di truyền như suy dinh dưỡng, nghiện rượu và tâm thần phân liệt đã bị buộc phải triệt sản.

Hai là, gen quyết định trí thông minh của một người nhưng môi trường có thể ảnh hưởng hoặc làm thay đổi phần nào trí thông minh của người đó. Tác giả hoàn toàn bác bỏ quan điểm này. 

Ngược lại, tác giả lập luận rằng gen và môi trường có quan hệ tương tác với nhau (Viết theo kiểu khoa học thì mối quan hệ giữa gen và môi trường có thể được viết ngắn gọn như sau: Gen x (nhân) Môi trường, chứ không phải là Gen + (cộng) Môi trường – như quan điểm truyền thống). Để đưa ra lập luận này, tác giả đã kết nối nghiên cứu của hai ngành riêng biệt là gien và tài năng/ trí thông minh. Sách sử dụng những bằng chứng khoa học từ các bài nghiên cứu được xuất bản ở các tạp chí hàng đầu của hai ngành này.

Cụ thể, sách cho rằng sự khác biệt giữa các cá nhân về tài năng và trí thông minh không được xác định trước bởi gen. Sự khác biệt của gen di truyền đóng một vai trò quan trọng, nhưng gen không tự xác định các tính trạng phức tạp. Thay vào đó, gen và môi trường tương tác với nhau trong một quá trình phức tạp và năng động. Ta không bao giờ có thể kiểm soát hoàn toàn quá trình này nhưng ta có thể tác động mạnh mẽ lên nó. Tác giả cho rằng không có hai người nào có tiềm năng hoàn toàn giống nhau, và rất ít người trong chúng ta thực sự biết được giới hạn thực sự của bản thân mình.

Theo quan niệm truyền thống, sự thành công tột đỉnh và tài năng của những tên tuổi lớn như Mozart, Bethoveen, và Eistein thường phần lớn là do gen di truyền. Nhưng theo David Shenk, “môi trường” cũng được di truyền. Ví dụ, ngay từ khi rất nhỏ Mozart đã được tiếp xúc với âm nhạc. Cha của Mozart, một người yêu và cũng có ít nhiều thành công trong âm nhạc đã quyết tâm xây dựng tài năng âm nhạc cho con.

Sách cũng chỉ ra rằng những người thành công thường có ý chí, nghị lực (self-drive) cực lớn. Ý chí đó có thể đến từ việc mong muốn được chứng tỏ bản thân, mong muốn cho ai đó đã từng coi thường họ thấy họ có thể đi được xa đến đâu, hoặc mong muốn đem lại danh dự cho quốc gia, vân vân. 

Thường thì, khi thấy một đứa trẻ nhỏ đạt thành tích cao, nhiều người sẽ nghĩ rằng nó sẽ trở thành thiên tài trong tương lai. Tuy nhiên, theo tác giả, số liệu cho thấy rằng việc thành công ở tuổi thơ không đảm bảo sẽ dẫn đến thành công trong tương lai. Điều này có hai lý do chính. Thứ nhất, những kỹ năng cần có để đạt thành tích sớm không giống như những kỹ năng cần phải có để thành công ở tuổi trưởng thành. Thứ hai, việc khen ngợi và ngưỡng mộ quá sớm có thể làm cho trẻ sợ thất bại và không muốn rời khỏi vùng an toàn của mình.

Link mua sách tại AMAZON.

Edible Economics: A Hungry Economist Explains the World

Tác giả: Ha-Joon Change

Thông qua việc giải thích sự phát triển của các loại thức ăn và thực phẩm khác nhau trên thế giới, tác giả giới thiệu đến độc giả các lý thuyết kinh tế chính. Tác giả khuyến khích người đọc tìm hiểu, học hỏi, và suy nghĩ về nhiều trường phái kinh tế khác nhau, thay vì chỉ tập trung vào Neoclassical Economy (Kinh tế học tân cổ điển). 

(Kinh tế học tân cổ điển là một trường phái kinh tế học chủ yếu phát triển vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Trường phái này tập trung vào việc sử dụng lý thuyết cầu và cung để giải thích hành vi của các cá nhân, doanh nghiệp và thị trường. Neoclassical economics tập trung vào các khái niệm như cạnh tranh hoàn hảo, cân bằng giữa cầu và cung, lợi ích cá nhân, và tối ưu hóa.)

Nếu bạn muốn tìm hiểu về kinh tế học mà không có kiến thức nền tảng thì đây là một cuốn sách phù hợp. Tôi rất thích cách tiếp cận của tác giả.

Ví dụ, khi bàn về tự động hoá trong nền kinh tế, tác giả bắt đầu bằng việc nói về những khó khăn trong việc thu hoạch dâu tây. Dâu tây là loại quả rất khó thu hoạch: quả ẩn sâu dưới các tán lá và dễ bị dập nát. Vì vậy, máy móc chưa thể thay thế con người trong việc thu hoạch dâu tây. Để giảm chi phí, chủ trang trại ở Mỹ thường thuê công nhân là những người nhập cư bất hợp pháp (undocumented immigrants). Từ đây, tác giả thảo luận liệu việc tự động hóa (automation) có thể dẫn đến việc mất việc hàng loạt được không? Lập luận chính của tác giả là tự đồng hoá có thể làm mất việc nhưng cũng tạo ra hàng loạt việc làm mới.

Link mua sách tại AMAZON.

Cảm ơn các bạn đã ghé đọc! Chúc bạn một tuần mới thật nhiều niềm vui.

Hẹn gặp lại tuần sau.

Trương Thanh Mai