Đi công tác dài ngày: Những trăn trở của một người mẹ theo con đường học thuật

Hôm qua, tôi tình cờ đọc được một bài báo về những khó khăn mà các học giả nữ gặp phải khi vừa có con nhỏ vừa đi thực địa xa nhà, đặc biệt là những chuyến thực địa ở nước ngoài. Tôi rất đồng cảm với bài viết và cảm thấy như thể tác giả đang viết ra những suy nghĩ ẩn sâu trong lòng mình vậy. Bài báo đó có tên “Combining intercontinental parenting and research: Dilemmas and strategies for women” của Tiến sĩ Aili MariTripp, hiện đang công tác tại University of Wisconsin-Madison. 

Đối với tôi, khó khăn lớn nhất khi vừa có con nhỏ vừa làm nghiên cứu là sắp xếp thời gian để đi thực địa dài ngày ở ngoài nước Mỹ. Cũng như Tiến sĩ Aili Tripp, trước mỗi chuyến đi, vợ chồng tôi thường cân nhắc ba lựa chọn.

Một là, con sẽ đi cùng tôi suốt quá trình thực địa và chúng tôi sẽ thuê một người trông trẻ đi cùng. Hai là, con sẽ ở nhà với bố và tôi sẽ đi công tác một mình. Ba là, cả nhà cùng đi.

Trong chuyến đi công tác ở Malaysia và Việt Nam hè 2024, chúng tôi quyết định kết hợp lựa chọn hai và ba. Tôi dành hai tuần ở thực địa một mình, sau đó, hai bố con bay về châu Á để đi cùng tôi. Để có thể làm việc thật hiệu quả và công suất khi chỉ có hai tuần ở thực địa, tôi đã phải chuẩn bị rất kỹ cho chuyến đi: phỏng vấn online nhiều nhất có thể khi còn ở Mỹ, lập một kế hoạch thật chi tiết cho từng ngày ở thực địa, làm việc từ xa với trợ lý nghiên cứu và những người hỗ trợ mình suốt mấy tháng trước khi đi. 

Tôi nhận ra rằng, khó khăn lớn nhất của phụ nữ khi muốn theo đuổi sự nghiệp, đặc biệt là ở một lĩnh vực cạnh tranh gay gắt như học thuật, không phải là thiếu sự ủng hộ của người bạn đồng hành. Ngay cả khi có được sự ủng hộ hết mình của người bạn đời, phụ nữ sẽ vẫn gặp (rất) nhiều khó khăn so với nam giới, đặc biệt là sau khi có con. 

Lý do nằm ở những kỳ vọng, quan niệm về vai trò và bản chất của một người mẹ, người vợ tốt mà xã hội đặt lên vai phụ nữ. Quan trọng hơn cả, phụ nữ thẩm thấu (internalize) những kỳ vọng, quan niệm ấy, và biến chúng thành một phần bản chất của chính mình một cách vô thức. Thế rồi, ta thường tự hỏi liệu những gì mình làm (những thứ đi ngược với quan niệm chung của xã hội) có hợp lý không? Chẳng hạn, trước khi đi công tác (bất kể là dài hay ngắn ngày), tôi thường tự hỏi, liệu mình “bỏ con, bỏ nhà” đi như vậy có ổn không. Tôi luôn cảm thấy một chút tội lỗi vì “phải” đi công tác, dù chồng hết lòng ủng hộ sự nghiệp của tôi.

Tôi sẽ không thể đi được đến đây trong sự nghiệp nếu thiếu sự hỗ trợ và ủng hộ hết lòng của chồng. (Tất nhiên, so với nhiều đồng nghiệp, những gì tôi đạt được rất khiêm tốn. Nhưng càng ngày tôi càng nhận ra rằng, để có được sự an nhiên trong tâm trí, ta cần biết mình là ai, mình ở đâu, và những gì mình có thể làm được, chứ không nên theo đuổi một cách mù quáng những gì ngoài khả năng của bản thân). Anh thật lòng hạnh phúc vì những bước tiến tôi đạt được trong sự nghiệp. 

Ba tuần trước, tôi có tham dự một hội thảo nhỏ (workshop) về phong trào xã hội được tổ chức ở trường Đại học Laval, thành phố Quebec, Canada. Khi về đến nhà, tôi hứng khởi kể cho bạn đồng hành nghe về những lời nhận xét tích cực đầy tính xây dựng mà tôi nhận được cho bài nghiên cứu, và những cơ hội hợp tác nghiên cứu mới mà hội thảo mang lại. Anh lắng nghe chăm chú và nói, “Anh rất tự hào vì em. Em đã xây dựng được danh tính và các mối quan hệ riêng, độc lập với giáo sư hướng dẫn trước đây. Em đang dần tự khẳng định bản thân mình!” 

Mặc dù bạn đồng hành hỗ trợ sự nghiệp của tôi hết mực, tôi luôn cảm thấy có phần “tội lỗi” khi đi công tác và đi thực địa. Trong lòng, tôi cảm thấy nếu mình đi quá nhiều, mình không phải là một người mẹ tốt. Quan niệm của xã hội về một người mẹ, người vợ tốt (dù ở Mỹ hay ở Việt Nam) vẫn là biết chăm sóc, quán xuyến gia đình, không rời xa con khi con còn nhỏ. Và dù nhận được sự động viên và hỗ trợ của bạn đồng hành, ta vẫn không thể tách bản thân khỏi quan niệm ấy. 

Bạn có biết, để giảm bớt cảm giác “tội lỗi”, tôi thường làm gì không? Trước mỗi chuyến đi, tôi thường nấu rất nhiều đồ ăn và bảo quản trong tủ lạnh. Lượng thức ăn này thường đủ cho hai bố con ăn suốt khoảng thời gian tôi vắng nhà. Tất nhiên nếu chuyến đi dài hơn một tuần, tôi chỉ nấu đủ cho một tuần. Trước chuyến đi công tác ở Quebec (bốn ngày), tôi nấu đúng…bốn món bao gồm đùi gà kho, đậu hũ xào thịt băm, cá và thịt khi tộ, và canh sườn. Trước chuyến đi thực địa ở châu Á hè vừa rồi, tôi nấu đủ cho hai bố con ăn hơn một tuần. 

Tiến sĩ Aili Tripp – tác giả của bài báo tôi đề cập ở trên- cũng làm y như vậy trước khi đi thực địa ở châu Phi. Thật ngạc nhiên, rất nhiều học giả nữ mà Tiến sĩ Tripp phỏng vấn cũng thường nấu thật nhiều món ăn cho chồng con trước khi đi thực địa. Bài báo đó khiến tôi bật cười, “hoá ra mình không phải là người phụ nữ duy nhất dành rất nhiều thời gian và công sức để suy nghĩ và nấu các món ăn ngon cho chồng con trước khi “bỏ nhà” đi.” Haha.  

Điều quan trọng là, ngay cả khi bản thân người chồng không yêu cầu ta làm như vậy, phụ nữ chúng ta vẫn không cưỡng lại được mong muốn ấy. Bạn đồng hành là người nấu nướng rất giỏi và không bao giờ yêu cầu tôi phải chuẩn bị đồ ăn trước khi đi công tác. Nhưng tôi hiểu rằng, một cách vô ý thức, tôi làm vậy để giảm bớt cảm giác tội lỗi khi phải để hai bố con ở nhà một mình.

Nam giới thường không cảm thấy tội lỗi khi phải đi xa nhà. Tôi chưa thấy một người đàn ông nào chuẩn bị đồ ăn cả tuần cho vợ trước khi đi đâu xa. Haha. Chồng tôi thỉnh thoàng cũng đi công tác mấy ngày, nhưng anh chưa bao giờ nghĩ đến việc nấu nướng trước khi đi. Có thể là do anh biết tôi có thể quán xuyến chuyện bếp núc một mình (nhưng bản thân tôi cũng biết anh hoàn toàn có thể nấu nướng được mà- chồng tôi nấu ăn thậm chí khá giỏi!). Lý do chính, theo tôi, là anh không có cùng cảm giác tội lỗi như tôi thường có. Anh cũng không nói, “Anh đi mấy ngày, em ở nhà có sợ vất vả khi chăm con một mình không?”, điều mà tôi luôn luôn hỏi chồng trước khi đi làm xa!  

Xã hội cũng thường có quan niệm rằng phụ nữ thường quán xuyến việc gia đình giỏi hơn nam giới. Và thế là, bản thân người phụ nữ cũng….tự cho là như vậy. Mỗi lần đi xa nhà, bản thân ta lại nghĩ, “không có mình chắc nhà thành cái chợ.” Mỗi lần đi công tác, tôi luôn lo nhà cửa sẽ lộn xộn, con không được ăn ngủ đúng giờ, và mọi chuyện sẽ lộn tùng phèo lên.

Nhưng lần nào về đến nhà, tôi cũng thấy chồng tôi vui vẻ nói, “Mọi chyện rất ổn. Con ăn ngoan, ngủ ngoan. Hai bố con có khoảng thời gian rất vui bên nhau – we had a great time- khi mẹ đi vắng!” 

Vừa nuôi con nhỏ vừa phát triển sự nghiệp không phải là chuyện dễ dàng. Nhưng hành trình này thật sự giúp tôi hiểu hơn về mong muốn và danh tính của bản thân, về bạn đồng hành và cách vợ chồng tôi nuôi dạy con. 

Cảm ơn các bạn đã ghé đọc blog!

Trương Thanh Mai