Nhìn lại năm cũ: Ba bài học lớn tôi học được trong năm 2024

Kỳ nghỉ mùa đông đã khép lại, và tôi đang chuẩn bị cho một năm học mới. Gia đình tôi vừa có chuyến đi đến thành phố Minneapolis, bang Minnesota, để đón năm mới cùng ông bà nội và các cô chú của Emily. Thành phố này cách nhà tôi hơn bốn tiếng lái xe – ở Mỹ, khoảng cách này được xem là khá gần (Haha). Emily đã có những ngày thật vui vẻ, thoải mái chơi đùa bên ông bà và họ hàng.

Trong những ngày ở Minneapolis, tôi quyết định “gác công việc sang một bên” và hoàn toàn không động đến máy tính.

Trên đường lái xe về, tôi suy nghĩ rất nhiều về những gì đã trải qua trong năm 2024 – một năm đầy thử thách, thành công và những bài học đáng nhớ. Trong bài blog đầu tiên của năm 2025, tôi muốn chia sẻ cùng bạn ba bài học quan trọng nhất mà tôi đã rút ra từ năm 2024.

Bài học 1: hiểu hơn về danh tính của bản thân

Tôi đã bước sang năm thứ ba trên hành trình giảng dạy và nghiên cứu chuyên nghiệp tại Mỹ. Năm 2024, tôi tham gia nhiều dự án nghiên cứu và viết lách khác nhau. Quá trình này giúp tôi hiểu rõ hơn về danh tính của mình trong vai trò một nhà nghiên cứu. Tôi nhận ra rằng danh tính là không cố định mà ta sẽ phải luôn tìm kiếm. 

Tôi vẫn nhớ, ngay từ khi bắt đầu học Tiến sĩ ở Mỹ vào năm 2017, giáo sư hướng dẫn đã khuyên tôi luôn suy nghĩ về danh tính của bản thân. “Em muốn được mọi người biết đến như một nhà nghiên cứu như thế nào?” – câu hỏi này luôn đọng lại trong tâm trí tôi.

Thầy nói rằng mọi hoạt động trong quá trình học Tiến sĩ đều hướng đến việc xây dựng một danh tính rõ ràng để sau này có thể tự tin cạnh tranh trên thị trường việc làm. Thầy khuyên tôi tập trung vào xây dựng danh tính dựa trên ba yếu tố chính:

• Chủ đề nghiên cứu: Tôi chọn phong trào xã hội làm chủ đề chính vì từ trước khi học Tiến sĩ, tôi đã rất yêu thích chủ đề này. Do đó, “một nhà nghiên cứu về phong trào xã hội” trở thành một phần danh tính của tôi.
• Khu vực địa lý: Tôi tập trung nghiên cứu phong trào xã hội ở Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam và Malaysia. Đây là danh tính thứ hai của tôi.
• Phương pháp nghiên cứu: Trong suốt thời gian học Tiến sĩ, gần như kỳ nào tôi cũng tham gia các lớp về phương pháp nghiên cứu. Tôi định hướng xây dựng danh tính là một nhà nghiên cứu định lượng và thực nghiệm để tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường học thuật tại Mỹ.

Việc xây dựng danh tính dựa trên ba yếu tố này giúp tôi linh hoạt điều chỉnh hồ sơ xin việc sao cho phù hợp với từng vị trí. Ví dụ, nếu một trường đại học cần tuyển người chuyên nghiên cứu phong trào xã hội (hoặc Chính trị học so sánh), tôi sẽ nhấn mạnh yếu tố về chủ đề nghiên cứu. Nếu trường cần chuyên môn về chính trị Đông Nam Á hoặc châu Á, tôi sẽ tập trung vào yếu tố khu vực địa lý.

Tôi từng nghĩ mình sẽ chỉ theo con đường nghiên cứu định lượng. Nhưng sau chuyến đi thực địa tại Việt Nam và Malaysia vào mùa hè 2024, tôi nhận ra mình cũng yêu thích các phương pháp định tính, như phỏng vấn sâu hay thảo luận nhóm.

Tôi thích trò chuyện với những người tham gia nghiên cứu, lắng nghe câu chuyện của họ và qua đó hiểu rõ hơn về cuộc sống cũng như tình hình thực tế. Những cuộc phỏng vấn ấy không chỉ giúp tôi mở rộng góc nhìn mà còn khiến bản thân tôi trưởng thành hơn rất nhiều.

Khi nhìn lại quá khứ, tôi nhận ra rằng nghiên cứu định tính có lẽ cũng là một phần con người mình.

Sau khi tốt nghiệp Đại học tại Việt Nam, tôi từng làm việc cho các tổ chức phi chính phủ và công ty nghiên cứu. Công việc đó đã cho tôi cơ hội đi thực địa khắp mọi miền đất nước, từ Hà Giang đến Tây Ninh, từ những vùng quê yên bình đến các thành phố sôi động. Tôi vẫn nhớ cảm giác hứng khởi mỗi khi được trò chuyện và khám phá cuộc sống của người dân địa phương.

Gần đây, trong một bữa trưa, tôi tâm sự với một đồng nghiệp:

“Tôi nghĩ mình không có một danh tính rõ ràng về phương pháp nghiên cứu. Có lẽ tôi là một nhà nghiên cứu sử dụng cả định lượng và định tính.”

Đồng nghiệp của tôi – một nhà ethnographer (một nhà nghiên cứu sử dụng phương pháp dân tộc học để tìm hiểu về văn hóa, lối sống, và hành vi của một cộng đồng hay nhóm người cụ thể) – đã nói:

“Mai à, sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) cũng là một danh tính. Nếu Mai làm cả định tính và định lượng, Mai sẽ kết nối được với nhiều nhóm độc giả khác nhau.”

Câu nói ấy khiến tôi suy nghĩ. Có lẽ, đó mới là danh tính thật của tôi ở khía cạnh phương pháp nghiên cứu.

Năm nay, tôi học được rằng danh tính không phải là điều bất biến. Để hiểu rõ hơn về bản thân, đôi khi ta cần nhìn lại hành trình đã đi qua.

Bài học 2: Quay về với bản chất gốc

Bạn đã bao giờ cảm thấy, khi bắt đầu một việc gì đó, trái tim mình tràn đầy háo hức và ngây thơ, nhưng càng dấn sâu vào, ta dần bị cuốn theo những toan tính, thậm chí cả sự sân si? Và trên hành trình ấy, ta chợt nhận ra mình đã không còn như lúc ban đầu.

Những lúc như thế cần làm gì? Tôi luôn tin rằng, chỉ có cách dừng lại và nghĩ về những ngày ban đầu – những lúc trái tim còn tràn đầy nhiệt huyết – để mình luôn vững tâm. 😊

Năm vừa rồi, nhiều người khuyên tôi nên phát triển trang blog này hơn nữa. Tôi cũng muốn thử sức. Nhưng khi bắt tay lên kế hoạch, tôi nhận ra điều đó đã lấy đi sự vô tư và niềm háo hức mà tôi từng dành cho việc viết blog.

Như mọi người gợi ý, để phát triển, tôi cần suy nghĩ kỹ về nội dung. Khi tôi nói muốn tập trung vào chủ đề nghiên cứu khoa học và học Tiến sĩ, nhiều người lại bảo: “Chủ đề đó có thể quá hẹp và sẽ ít người đọc.” Khi hỏi ý kiến những người hiểu rõ về mình, các chủ đề họ đưa ra lại không phải điều tôi muốn viết.

Không chỉ vậy, khi tập trung vào phát triển, tôi bắt đầu để ý đến số lượng người đọc, lượt truy cập, tỷ lệ mở email… 

Cả quá trình đó dần lấy đi sự vô tư và niềm vui ban đầu của tôi dành cho blog. Vì thế, tôi quyết định giữ blog này như một góc nhỏ để chia sẻ những suy nghĩ và trải nghiệm cá nhân. Tôi sẽ viết những gì mình thích, dù các chủ đề có thể không đồng nhất. Có tuần, tôi sẽ viết về nghiên cứu và giảng dạy. Tuần khác, tôi sẽ viết về việc nuôi con. Và có khi, đó lại là một bài viết về mèo. Nếu ai thấy phù hợp và yêu thích những gì tôi viết, họ sẽ ở lại và đọc. Còn nếu không hợp, họ sẽ rời đi.

Tôi viết trước hết cho niềm vui của chính mình, nhưng nếu những gì tôi chia sẻ mang lại giá trị nào đó cho bạn, tôi sẽ rất vui.

Tôi đưa ra quyết định giữ blog như hiện tại sau khi nghĩ lại những ngày đầu viết blog. Tôi vẫn nhớ, năm 2017, trước khi sang Mỹ học Tiến sĩ, tôi đã trò chuyện với một người bạn thân tại một quán cà phê ở Hà Nội. Tôi nói với bạn rằng mình sẽ lập một trang blog để chia sẻ hành trình học Tiến sĩ. Lúc đó, tôi chỉ có một vài độc giả, nhưng mỗi lần viết đều tràn đầy háo hức và say sưa. Tôi muốn tìm lại cảm giác ấy – cảm giác được viết với tất cả niềm vui và không chút áp lực nào.

Tôi cũng luôn cảm thấy may mắn vì được theo con đường nghiên cứu. Nhưng phải thừa nhận, tôi cũng dần mất đi sự ngây thơ ban đầu dành cho công việc này. Áp lực phải xuất bản liên tục và sự cạnh tranh trong môi trường học thuật đôi khi khiến tôi hay so sánh bản thân với những nhà nghiên cứu khác về danh tiếng và khả năng làm việc. 

Những lúc ấy, tôi lại nghĩ về những ngày đầu tiên khi theo đuổi con đường nghiên cứu. Năm 2017, khi sang Mỹ học Tiến sĩ, tôi bắt đầu với một sự yêu thích thuần túy dành cho nghiên cứu, viết lách, và khao khát được học hỏi. Lúc đó, tôi hoàn toàn không đặt nặng mình sẽ làm việc ở đâu sau khi tốt nghiệp, mà chỉ nghĩ rằng được làm nghiên cứu là đủ hạnh phúc rồi. 

Khi cảm thấy mình đi chệch hướng, hãy nghĩ lại những ngày ban đầu!

Bài học 3: Hãy cẩn thận với điều mình mong muốn

Như tôi từng chia sẻ trên trang blog này, trường Đại học đầu tiên nơi tôi làm việc không thực sự phù hợp với mong muốn của tôi. Thậm chí, tôi từng không muốn đến đó làm việc vì trường chú trọng giảng dạy hơn là nghiên cứu.

Khi chia sẻ với một giáo sư trong hội đồng luận án Tiến sĩ về công việc lý tưởng mà tôi ao ước, thầy đã nói: “Be careful what you wish for.” Cụm này nhắc nhở rằng những điều ta ao ước đôi khi không mang lại kết quả như kỳ vọng. Khi đạt được rồi, ta có thể phải đối mặt với những khó khăn, thách thức mới, chứ không hoàn toàn “màu hồng” như ta tưởng tượng.

Năm 2024, tôi thực sự thấm thía lời khuyên này.

Tôi đã dạy sinh viên Đại học được hơn hai năm. Đa số sinh viên của tôi đều lịch sự và chăm chỉ, nhưng gần như kỳ nào cũng có một vài sinh viên khiến tôi đau đầu. Điều kỳ lạ là, chúng ta thường bị ảnh hưởng bởi những sinh viên lười học hay hành xử không đúng mực hơn là những em ngoan ngoãn, chăm chỉ. Tôi thường có 1-2 sinh viên, dù rất cố gắng, vẫn không thể hiểu những kiến thức cơ bản của môn học.

Những sinh viên như vậy luôn chiếm rất nhiều thời gian và năng lượng của tôi. Đã có lúc tôi ước rằng sẽ có một kỳ học mà tất cả sinh viên đều tốt, để tôi không phải lo lắng hay bận tâm quá nhiều về việc dạy.

Kỳ mùa thu năm 2024 đã diễn ra đúng như điều tôi mong muốn!

Lần đầu tiên từ khi đi dạy, tôi không phải bận tâm về bất cứ sinh viên nào.

Sinh viên Thạc sĩ tôi dạy thậm chí còn tốt ngoài sức tưởng tượng. Dù khoá học “Phương pháp nghiên cứu định lượng” thường khó, nhưng các em đều hiểu bài rất nhanh. Các bài tập về nhà gần như tất cả đều đạt điểm A. Các em đọc bài đầy đủ và thảo luận rất sôi nổi trên lớp. Có em còn xuất sắc như sinh viên bậc Tiến sĩ. Tôi thật sự hài lòng!

Lớp Đại học cũng vậy. Tất cả sinh viên đều đạt ít nhất điểm B trở lên, và lớp học luôn đủ 16 sinh viên.

Kỳ học vừa qua thật sự không có gì để phàn nàn.

Nhưng khi đạt được điều mình mong muốn, tôi lại đối mặt với một thách thức khác. Bỗng nhiên, tôi cảm thấy trống rỗng và tự hỏi: “Liệu tôi có đóng góp gì cho lớp học và sinh viên của mình không?” Nếu tất cả sinh viên đều tốt, các em tự đọc tài liệu và học rất nhanh, vậy vai trò của tôi là gì? Tôi bỗng cảm thấy công việc của mình mất đi ít nhiều ý nghĩa.

Có lẽ, thách thức thực sự không nằm ở việc đạt được một điều hoàn hảo, mà là làm thế nào để bản thân luôn cảm thấy công việc mình làm có ý nghĩa.

Tôi nhận ra rằng, trong những lớp học có sinh viên gặp khó khăn, chính việc giúp các em vượt qua thử thách đã khiến công việc giảng dạy của tôi có giá trị hơn. Khi mọi thứ quá “hoàn hảo”, tôi lại mất đi niềm vui được đồng hành và hỗ trợ các em.

Thật thú vị, tôi chưa từng nghĩ mình sẽ có những trăn trở này khi ước có một lớp học “hoàn hảo”!

Trên đây là ba bài học lớn mà tôi rút ra từ năm 2024. Còn bạn, bài học lớn nhất bạn học được trong năm vừa rồi là gì?

Cảm ơn bạn đã ghé đọc!

Happy New Year!

Trương Thanh Mai