7 phẩm chất của một người hướng dẫn nghiên cứu sinh Tiến sĩ tốt

Đã hơn hai năm kể từ ngày tốt nghiệp Tiến sĩ, nhưng tôi vẫn giữ liên lạc với thầy hướng dẫn luận án. Mỗi khi đạt được một thành tựu trong công việc, như bài báo được chấp nhận, xin được tài trợ nghiên cứu, hoặc tham gia một hoạt động học thuật thú vị, tôi đều viết email chia sẻ với thầy.

Khi cần lời khuyên trong công việc hay sự nghiệp, tôi cũng tìm đến thầy để xin ý kiến.

Thứ sáu tuần này, tôi gửi email báo với thầy rằng một bài báo của mình đã được chấp nhận xuất bản ở một tạp chí tốt. Ngay sau đó, thầy hồi âm, gửi những lời động viên chân thành và chia sẻ niềm vui cùng tôi.

Một người đồng nghiệp kể với tôi rằng, cô vẫn thường xuyên giữ liên lạc với thầy hướng dẫn dù đã tốt nghiệp Tiến sĩ hơn mười năm rồi. Cũng như tôi, mỗi lần có bài nghiên cứu được xuất bản, cô lại gửi email để chia sẻ niềm vui với thầy.

Bây giờ, tôi mới thực sự hiểu, mối quan hệ với giáo sư hướng dẫn không chỉ dừng lại trong những năm làm nghiên cứu sinh, mà có thể kéo dài suốt cả cuộc đời, như một nguồn động viên quý giá trên hành trình học thuật và sự nghiệp.

Tôi là nghiên cứu sinh đầu tiên của thầy hướng dẫn. Mọi người thường nói rằng làm việc với một giáo sư mới vào nghề, chưa có kinh nghiệm hướng dẫn Tiến sĩ, là một lựa chọn khá rủi ro, bởi bạn sẽ trở thành “chuột bạch”. Giáo sư mới chưa có kinh nghiệm trong việc hỗ trợ sinh viên tìm việc, và bạn cũng không thể tham khảo từ các nghiên cứu sinh trước để hiểu phong cách làm việc của thầy.

Ngược lại, việc hướng dẫn tôi chắc hẳn cũng là một thử thách lớn đối với thầy. Tôi không hề có nền tảng về Khoa học Chính trị, nên luôn phải nỗ lực gấp đôi, gấp ba để theo kịp các bạn trong lớp, đặc biệt là những bạn từng học đại học ở Mỹ.

Dù vậy, tôi và thầy lại làm việc với nhau rất ăn ý. Sau năm năm, tôi đã tìm được công việc mơ ước của mình. Với tôi, đây không chỉ là thành quả cá nhân, mà còn là kết quả của sự nỗ lực từ cả hai thầy trò!

Vậy, thế nào là một người hướng dẫn tốt?

Không có một giáo sư hướng dẫn nào hoàn hảo, cũng như không có nghiên cứu sinh nào hoàn hảo trong mắt giáo sư của mình. Một giáo sư có thể là người hướng dẫn tuyệt vời đối với sinh viên này, nhưng đối với sinh viên khác lại chưa chắc phù hợp.

Vậy từ mối quan hệ của tôi với thầy, tôi rút ra được những đặc điểm gì ở một người hướng dẫn tốt? 

Trong bài viết hôm nay, tôi xin chia sẽ bảy điều mà theo tôi một người hướng dẫn tốt cần có.

1. Thật lòng mong bạn thành công

Một người hướng dẫn nghiên cứu sinh tốt không chỉ hướng dẫn bạn trong công việc mà còn thật lòng mong bạn đạt được thành tựu riêng của mình. Thành công của bạn cũng là niềm tự hào của họ.

Một người hướng dẫn tốt sẽ lắng nghe nguyện vọng nghề nghiệp của bạn và giúp bạn chuẩn bị tốt nhất để đạt được điều đó.

Khi mới bắt đầu học Tiến sĩ, tôi không tự tin vào bản thân và chỉ hy vọng sau này có thể làm việc ở một trường cao đẳng ở Mỹ. Nhưng sau một học kỳ, khi dần tự tin hơn, tôi bắt đầu mơ ước làm việc ở một trường Đại học.

Thầy là một người rất thực tế, luôn nhấn mạnh rằng, “rất rất khó tìm được vị trí Assistant Professor sau khi ra trường, bởi môi trường học thuật ở Mỹ hiện giờ rất cạnh tranh”.

Vì vậy, để giúp tôi tiến gần đến ước mơ, thầy đã vẽ ra một lộ trình rõ ràng để tôi theo đuổi: xuất bản bài báo khoa học, dạy một lớp Đại học của riêng mình, tham dự hội thảo, và kết nối với các giáo sư, nghiên cứu sinh ở các trường khác để tìm kiếm cơ hội hợp tác.

Thầy cũng chỉ ra tôi cần làm gì ở từng thời điểm khác nhau trong chương trình Tiến sĩ. Tôi cảm nhận được rằng thầy thật sự mong tôi thành công.

Có lần thầy nói với tôi: “Sau khi đồng hành với sinh viên suốt cả chặng đường Tiến sĩ dài (hơn) năm năm, tất nhiên tôi muốn thấy các em thành công!”

2. Phê bình thẳng thắn nhưng mang tính xây dựng

Trong cuốn sách The Professor Is In, tác giả khuyên rằng bạn không nên chọn một giáo sư hướng dẫn chỉ vì họ “dễ chịu”- kiểu người luôn khen ngợi bạn.

Nếu sau mỗi cuộc gặp, bạn chỉ nhận được lời động viên kiểu như “Bạn giỏi lắm”, “Bạn đang làm rất tốt”, hay “Bạn sẽ dễ dàng tìm được việc thôi” thì có lẽ bạn nên tìm một giáo sư khác.

Một người chỉ toàn khen bạn sẽ không giúp bạn tiến bộ!

Một người hướng dẫn tốt sẽ không ngại chỉ ra điểm yếu hay sai sót của bạn. Những lời phê bình thẳng thắn có thể khiến bạn cảm thấy tủi thân (thậm chí khóc- tôi đã từng thấy nghiên cứu sinh Tiến sĩ khóc khi rời khỏi cuộc họp với người hướng dẫn), nhưng mục đích cuối cùng vẫn là giúp bạn tiến bộ hơn.

Nếu muốn trở thành một nhà nghiên cứu chuyên nghiệp, bạn phải học cách chấp nhận những lời phê bình mang tính xây dựng.

Hồi mới bắt đầu học Tiến sĩ, mỗi lần gửi bài cho thầy, tôi đều nhận lại bản thảo được chỉnh sửa đầy mực đỏ. Có lần thầy còn nhận xét, “Hình vẽ này hơi xấu, em cần vẽ lại”. 

Nhưng chính nhờ những lời phê bình thẳng thắn ấy mà tôi tiến bộ lên từng ngày. Bài viết sau đều tốt hơn bài trước.

Đến bây giờ, tôi đã có thể tự đứng vững trên đôi chân của mình!

Mặc dù thầy tôi rất thẳng thắn khi phê bình, thầy vẫn luôn nói, “I am proud of you”, mỗi khi tôi đạt được một thành tựu nào đó. 

Gần đây thầy cũng chia sẻ, “Advising you is really rewarding”.

3. Giỏi nghiên cứu nhưng không cần biết mọi thứ về chủ đề của bạn

Bạn không nên chọn giáo sư hướng dẫn chỉ vì họ làm đúng chủ đề mà bạn muốn theo đuổi.

Nếu quá giống nhau, bạn sẽ khó tìm được hướng đi riêng của mình và có nguy cơ phụ thuộc hoàn toàn vào giáo sư. 

Một người hướng dẫn tốt sẽ dạy bạn cách làm nghiên cứu, chứ không phải đưa cho bạn câu trả lời chính xác cho đề tài nghiên cứu của bạn. 

Một người hướng dẫn giỏi có thể thừa nhận “Tôi không biết”, nhưng họ sẽ dạy bạn cách tìm câu trả lời cho câu hỏi nghiên cứu.

Thầy tôi là chuyên gia về thể chế, trong khi tôi nghiên cứu nhiều hơn về xã hội. Nhưng thầy đã dạy tôi cách đặt câu hỏi, tìm kiếm câu trả lời, và kết nối tôi với các giáo sư khác trong ngành, những người có chuyên môn phù hợp với chủ đề của tôi.

4. Dạy bạn cách đối mặt với thất bại

Trong hành trình Tiến sĩ, thất bại là điều không thể tránh khỏi: bài báo bị từ chối, số liệu không như mong đợi, hồ sơ xin tài trợ nghiên cứu không được chấp nhận, bài thuyết trình không thành công, xin việc thất bại, và rất nhiều tình huống khác.

Một người hướng dẫn tốt sẽ giúp bạn học cách vượt qua những khó khăn này, biến chúng thành bài học để trưởng thành hơn.

Tôi vẫn nhớ lần đầu tiên một bài báo khoa học của mình bị từ chối. Khi đó, tôi cảm thấy rất chán nản và mất tự tin. Tôi gửi email thông báo cho thầy.

Ngay sau đó, thầy trả lời để động viên tôi: “Khi đọc nhận xét của người phản biện, tôi thấy họ có ấn tượng tốt về bài của em. Nhưng những tạp chí hàng đầu luôn có tiêu chuẩn rất khắt khe.”

Sau đó, thầy chủ động hẹn gặp tôi để cùng thảo luận về những nhận xét từ người phản biện và vạch ra kế hoạch sửa bài. Thầy hướng dẫn tôi cách cải thiện bài viết và khuyến khích tôi nộp lại cho một tạp chí khác.

Thầy còn nói: “Bị từ chối là một phần tất yếu của con đường học thuật!”

Đến bây giờ, tôi thật sự thấm thía câu nói ấy.

5. Dành thời gian cho bạn

Một người hướng dẫn tốt sẽ luôn dành thời gian cho bạn, dù họ bận rộn đến đâu.

Tất nhiên, học Tiến sĩ nghĩa là bạn phải học cách làm việc độc lập. Bạn cần tự giải quyết những vấn đề nghiên cứu trước khi tìm đến giáo sư. 

Dù rất bận rộn, thầy vẫn sắp xếp thời gian gặp tôi mỗi tuần một lần để trao đổi và hướng dẫn công việc. 

6. Có phong cách làm việc phù hợp với bạn

Nhiều người thường chỉ tập trung chọn giáo sư nổi tiếng mà bỏ qua yếu tố quan trọng: phong cách làm việc có hợp với mình hay không.

Nếu bạn thích làm việc độc lập, nhưng giáo sư của bạn lại thường xuyên can thiệp vào mọi thứ, bạn sẽ cảm thấy rất khó chịu.

Ngược lại, nếu bạn cần sự hướng dẫn chi tiết mà giáo sư chỉ đưa ra chỉ dẫn chung chung và để bạn “bơi” một mình trong nhiều tháng, bạn cũng sẽ rất khổ sở.

Vì vậy, việc tìm một người hướng dẫn có phong cách làm việc phù hợp với bạn là điều cực kỳ quan trọng.

7. Gương mẫu về đạo đức nghề nghiệp

Người hướng dẫn không chỉ dạy bạn cách làm nghiên cứu, mà còn là hình mẫu về đạo đức nghề nghiệp. Một giáo sư tốt luôn trung thực, tôn trọng công sức của người khác, và giữ vững tinh thần trách nhiệm trong mọi giai đoạn nghiên cứu.

Thầy tôi luôn thể hiện sự minh bạch trong từng khâu nghiên cứu. Từ cách thiết kế nghiên cứu, thu thập dữ liệu, phân tích, cho đến việc trình bày kết quả, thầy luôn nhấn mạnh rằng cần phải làm rõ mọi yếu tố, bao gồm cả những khó khăn và hạn chế của nghiên cứu.

Tôi vẫn nhớ, mỗi lần thầy gửi bài nghiên cứu đi, dù nhận xét của người phản biện có khắt khe đến đâu, họ luôn khen rằng bài viết thể hiện sự minh bạch, tất cả thông tin đều rõ ràng và đáng tin cậy.

Điều này không chỉ giúp nghiên cứu có tính thuyết phục cao hơn mà còn giúp tôi nhận ra tầm quan trọng của việc giữ gìn đạo đức nghề nghiệp trong học thuật.

Mỗi người sẽ có tiêu chí riêng khi chọn giáo sư hướng dẫn. Nhưng với tôi, một người hướng dẫn tốt không chỉ giúp tôi tiến bộ trong nghiên cứu mà còn là người đồng hành, giúp tôi trưởng thành hơn trong cả sự nghiệp lẫn cuộc sống.

Còn bạn thì sao, bạn nghĩ đâu là đặc điểm quan trọng nhất của một người hướng dẫn tốt?

Cảm ơn bạn đã ghé đọc! Hẹn gặp bạn ở các bài viết sau.

Trương Thanh Mai