Có nên theo đuổi con đường học thuật?

Tuần này, một sinh viên ghé văn phòng mình để xin lời khuyên cho bài thuyết trình nhóm cuối kỳ. Trước khi về, em chia sẻ rằng em muốn trở thành giáo sư đại học vì “rất thích những gì cô đang làm.” Mình khuyên em ấy nên đi làm một vài năm trước khi quyết định có nên theo con đường học thuật hay không.

Thật sự, mình thấy nghề giảng viên đại học rất hợp với mình – cả công việc lẫn lối sống. Nhưng gần đây, mình không còn thấy thoải mái khi khuyên sinh viên — dù ở bậc đại học hay sau đại học — theo đuổi con đường này.

Vì sao?

Thứ nhất, thị trường việc làm học thuật ngày càng cạnh tranh, cung vượt xa cầu. Ngay cả khi tốt nghiệp tiến sĩ từ những chương trình đào tạo hàng đầu, cũng không có gì đảm bảo sinh viên sẽ tìm được vị trí giảng viên ở một trường đại học. Một người bạn làm tiến sĩ cùng năm với mình đã phải từ bỏ ước mơ học thuật sau 3 năm không tìm được việc, dù hồ sơ rất xuất sắc.

Liệu có đáng để dành ra năm, sáu, hoặc thậm chí bảy năm làm tiến sĩ — rồi sau đó lại không thể thực hiện được ước mơ của mình?

Gần đây, mình thường khuyên sinh viên nên suy nghĩ thật kỹ về con đường sự nghiệp trước khi quyết định học tiến sĩ.

Thứ hai, thật sự những gì đang diễn ra với giáo dục đại học ở Mỹ khiến mình thấy buồn và có phần hoang mang. Việc cắt giảm ngân sách nhà nước dành cho nghiên cứu ở các trường đại học, cùng với sự can thiệp quá mức của chính quyền vào tự do học thuật, đôi khi khiến mình tự hỏi: Liệu nước Mỹ còn là nơi lý tưởng để phát triển sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy?

Nước Mỹ luôn đi đầu trong nghiên cứu khoa học. Đó là lý do vì sao mình quyết định học tiến sĩ tại Mỹ. Mình phải thừa nhận, đào tạo tiến sĩ ở Mỹ rất bài bản và chất lượng, nên nước Mỹ thu hút được rất nhiều bộ óc xuất sắc trên thế giới đến học và làm việc.

Thời mình học, nhiều trường đại học ở châu Âu, Úc và châu Á rất chuộng tuyển giảng viên có bằng tiến sĩ từ Mỹ. Nhiều bạn bè của mình sau khi tốt nghiệp tìm được việc tốt ở Anh, Hà Lan, Singapore, và Úc.

Nhưng với những gì đang diễn ra, mình lo rằng chỉ vài năm nữa thôi, nước Mỹ sẽ đánh mất lợi thế này. Việc cắt giảm ngân sách có thể khiến nhiều trường đại học giảm số lượng sinh viên tiến sĩ đầu vào, và cả số lượng giảng viên cần tuyển — vốn đã ít.

Trong một vài năm tới, thị trường việc làm học thuật sẽ ngày càng cạnh tranh và khó khăn hơn. Mình thật sự không biết việc theo đuổi nghiên cứu sinh có còn là một lựa chọn hợp lý hay không.

Dù có phần hoài nghi về việc học tiến sĩ ở Mỹ vào thời điểm này, mình vẫn rất biết ơn hành trình học tiến sĩ của mình. Mình đã học được nhiều kiến thức và kỹ năng giúp mình trở thành một người tốt hơn và theo đuổi được ước mơ của mình.

Mình chỉ tốt nghiệp từ một trường bình thường, nhưng may mắn tìm được công việc tốt sau đó và đang dần xây dựng tên tuổi trong nghiên cứu.

Mình cảm thấy rất may mắn khi được làm việc ở một khoa có nhiều giảng viên giỏi cả về nghiên cứu lẫn giảng dạy, và luôn sẵn lòng hỗ trợ những người mới vào nghề như mình.

Khi ăn trưa với một ứng viên cho vị trí assistant professor mà khoa mình cần tuyển (vào tháng một vừa rồi), mình được hỏi: “Điều gì khiến bạn ấn tượng nhất về khoa?”

Mình không ngần ngại trả lời rằng, đó là một môi trường làm việc cực kỳ thân thiện, với những đồng nghiệp dễ mến, luôn sẵn sàng hỗ trợ mình để mình phát triển sự nghiệp. Ở đây, không có sự ganh ghét hay đố kỵ với thành công của người khác

5 năm học tiến sĩ ở Mỹ đã cho mình một công việc và cuộc sống mà mình không bao giờ có được nếu không rời Việt Nam. Vì thế, nước Mỹ thật sự là ngôi nhà thứ hai của mình, nơi biến ước mơ của mình thành hiện thực.

Và cũng vì vậy, mình cảm thấy buồn vì những gì đang diễn ra với ngôi nhà thứ hai của mình.

Vậy nếu sinh viên vẫn quyết tâm theo đuổi con đường học tiến sĩ, mình sẽ khuyên thế nào?

Khi sinh viên hỏi ý kiến, mình luôn chia sẻ thẳng thắn về những khó khăn mà con đường này mang lại. Nhưng như mình đã viết ở trên, quãng thời gian làm nghiên cứu sinh đã thay đổi hoàn toàn cuộc sống, sự nghiệp và cả con người mình.

Mình sẽ chỉ cho em những điều tích cực mà hành trình tiến sĩ có thể mang lại.

Có lẽ điều giá trị nhất mà mình học được chính là khả năng tự học. Nhờ đó, giờ đây mình có thể tiếp cận và học những kiến thức, kỹ năng mới rất nhanh. Ngoài ra, quá trình đó còn giúp mình có được kiến thức sâu về một lĩnh vực, kiến thức rộng về ngành, kỹ năng đọc hiểu, viết và phân tích, cùng với sự hoài nghi cần thiết để phân biệt thông tin nào đáng tin và thông tin nào cần kiểm chứng thêm.

Đây đều là những transferable skills — kỹ năng có thể áp dụng ở nhiều công việc khác nhau. Và nếu sinh viên sẵn sàng mở lòng với những lựa chọn ngoài học thuật, em hoàn toàn có thể dùng những kỹ năng này để thành công theo cách của riêng mình.

Con đường học thuật không dành cho tất cả mọi người, nhưng tri thức và tư duy học thuật thì có thể đồng hành với bạn ở bất kỳ nơi đâu.

Cảm ơn bạn đã ghé đọc. Chúc bạn một tuần mới thật vui!

Trương Thanh Mai