7 bài học quý giá từ trải nghiệm tham gia uỷ ban tuyển chọn giáo sư bậc 1 tại Mỹ

Kỳ học mùa thu vừa qua, tôi đã tình nguyện tham gia ủy ban tuyển chọn (selection committee) cho vị trí giáo sư bậc một (Assistant Professor – ngạch biên chế) tại khoa.

Như tôi đã chia sẻ trong một bài viết trước, hệ thống giáo sư theo ngạch biên chế tại Mỹ có ba cấp: Assistant Professor (giáo sư bậc 1), Associate Professor (phó giáo sư) và Full Professor (giáo sư). Với những ai muốntheo đuổi sự nghiệp học thuật tại Mỹ, sau khi tốt nghiệp tiến sĩ, bước đầu tiên không thể bỏ qua chính là vị trí giáo sư bậc 1.

Vào mùa thu năm 2021, khi vừa bước vào năm thứ năm của chương trình tiến sĩ, tôi bắt đầu nộp hồ sơ xin việc và may mắn tìm được việc ngay. Trải qua quá trình tuyển dụng với tư cách ứng viên, tôi đã cảm nhận rõ những áp lực và yêu cầu đặc thù của thị trường này.

Kỳ học vừa rồi, với vai trò là thành viên hội đồng tuyển dụng, tôi có cơ hội mở rộng tầm mắt và hiểu thêm về cách các trường đại học ở Mỹ chọn lựa giảng viên. Trải nghiệm từ phía nhà tuyển dụng đã mang đến cho tôi nhiều góc nhìn bất ngờ và mới mẻ.

Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ những bài học quý báu từ cả hai góc nhìn – của ứng viên lẫn của nhà tuyển dụng. 

Nếu bạn đang theo học tiến sĩ và có ý định theo đuổi con đường học thuật tại Mỹ, hy vọng những chia sẻ này sẽ giúp bạn chuẩn bị tốt hơn cho chặng đường phía trước.

1. Quy trình tuyển dụng

Sau khi vị trí cần tuyển được nhà trường duyệt, chúng tôi đăng thông tin tuyển dụng trên một trang web để những người quan tâm có thể tìm hiểu và nộp hồ sơ. Sau đó, khoa thành lập ủy ban tuyển chọn (selection committee) gồm khoảng 4 thành viên.

 Tôi đã tình nguyện tham gia hội đồng này nhằm có cái nhìn sâu sắc hơn về quy trình tuyển giáo sư đứng từ góc độ của trường Đại học. 

Khi thời hạn nộp hồ sơ kết thúc, mỗi thành viên của ủy ban sẽ xem xét kỹ lưỡng từng hồ sơ và lựa chọn ra 10 hồ sơ xuất sắc nhất, dựa trên các tiêu chí như thành tích nghiên cứu, kinh nghiệm giảng dạy, thư giới thiệu và mức độ phù hợp với khoa. 

Sau đó, ủy ban họp để so sánh danh sách của từng người và cùng chọn ra danh sách dài gồm 10 ứng viên được tất cả mọi người đồng thuận.

Tiếp theo, chúng tôi tổ chức một cuộc họp toàn khoa để công bố danh sách top 10. Tại buổi họp này, cả khoa sẽ cùng bỏ phiếu nhằm lựa chọn ra 3 ứng viên xuất sắc nhất để mời đến trường phỏng vấn. 

Sau khi các ứng viên hoàn thành buổi phỏng vấn, toàn khoa sẽ họp lại để thảo luận, đánh giá và bỏ phiếu quyết định người sẽ nhận được thư mời làm việc.

Tôi nhận thấy quy trình này rất minh bạch, khách quan và hoàn toàn dựa trên năng lực của ứng viên.

2. Tôi cảm thấy biết ơn vì mình đã tìm được công việc hiện tại

Sau khi tham gia vào quá trình tuyển chọn, tôi cảm thấy thật may mắn khi đã tìm được công việc hiện tại. Tôi càng thấu hiểu rằng, trong môi trường học thuật hiện nay, tìm được vị trí giáo sư bậc một là điều không hề dễ dàng.

Chúng tôi đã nhận được gần 150 hồ sơ và việc chọn ra 10 ứng viên xuất sắc nhất cũng khá đau đầu. Chúng tôi thường đùa rằng, mỗi hồ sơ trong Top 10 đều rất xuất sắc và đủ khả năng đảm nhận công việc này. 

Gần như một nửa số hồ sơ thật sự ấn tượng với nhiều bài nghiên cứu đã được công bố, kinh nghiệm giảng dạy tốt và thư giới thiệu mạnh. Đôi khi, lý do tôi đưa một hồ sơ vào danh sách Top 10 cũng chỉ vì sở thích cá nhân, đơn giản là tôi cảm thấy chủ đề nghiên cứu của họ thú vị!

Nhiều ứng viên đã tốt nghiệp Tiến sĩ và hiện đang làm sau Tiến sĩ (Postdoc) hoặc giữ vị trí giáo sư bậc một ở một trường Đại học khác.

Họ thường có lợi thế hơn so với các bạn năm cuối Tiến sĩ bởi đã có thể chứng minh được năng lực nghiên cứu và có danh tiếng học thuật nhất định. Họ cũng đã có kinh nghiệm giảng dạy nên bài trình bày nghiên cứu cũng tự tin, thuyết phục và rành mạch hơn.

Thực lòng, sau khi tham gia vào quá trình tuyển dụng, tôi càng cảm thấy mình thật sự may mắn khi có thể xin được công việc đúng như mong muốn của bản thân. 

3. Danh tính học thuật (scholarly identity) cực kỳ quan trọng

Để xin được vị trí giáo sư bậc một (Assistant Professor) tại các trường đại học nghiên cứu ở Mỹ, bạn bắt buộc phải có các bài nghiên cứu đã được công bố trên các tạp chí có uy tín, qua đó chứng minh khả năng nghiên cứu của mình với hội đồng tuyển dụng. 

Khi thảo luận về các ứng viên trong danh sách Top 10 tại cuộc họp toàn khoa, chúng tôi thường đặc biệt chú ý đến các tạp chí nơi ứng viên đã công bố bài viết. 

Tuy nhiên, không phải có càng nhiều bài nghiên cứu được xuất bản thì càng tốt.

Điều quan trọng là ứng viên phải thể hiện rõ ràng danh tính học thuật (scholarly identity) của mình. 

Nếu ứng viên có 10 bài viết nhưng mỗi bài lại đi theo một chủ đề hoàn toàn khác nhau, điều này sẽ trở thành một vấn đề lớn. Một ứng viên có gần 30 bài đã xuất bản, nhưng chúng tôi đều thống nhất rằng ứng viên này thiếu đi một danh tính học thuật rõ ràng.

 Một đồng nghiệp của tôi đã đặt câu hỏi: “Các bạn có hiểu rõ danh tính của ứng viên này sau khi đọc hết hồ sơ của họ không? Lẽ ra, ở giai đoạn này của sự nghiệp, ứng viên đó phải biết rõ mình đang nghiên cứu về chủ đề gì và bản thân là ai”. 

Trong trường hợp tệ nhất, các ứng viên có quá nhiều bài viết với các tác giả khác nhau (ví dụ 4-5 tác giả cho mỗi bài), nhưng các bài này hoàn toàn không có sự liên kết nào.

Nếu chưa từng có bài nghiên cứu nào mà chính ứng viên tự thực hiện độc lập, thì mọi người sẽ đặt câu hỏi về vai trò thực sự của họ trong các công trình ấy. Liệu họ chỉ tham gia nghiên cứu với vai trò hỗ trợ, như chạy mô hình chẳng hạn? 

Một hồ sơ đẹp thường chỉ cần tầm 2-3 bài nghiên cứu đã được xuất bản, nhưng các bài viết này phải có sự liên kết rõ ràng, thể hiện được bạn là ai với vai trò của một nhà nghiên cứu.

Những bài nghiên cứu sau nên có sự phát triển từ bài trước, giúp các thành viên trong hội đồng tuyển chọn thấy được tiến trình và sự phát triển trong tư duy của bạn. 

Cần hiểu rằng, để trở thành một chuyên gia trong một chủ đề nào đó, bạn cần dành nhiều năm nghiên cứu.

Không thể chỉ dựa vào một bài nghiên cứu duy nhất mà bạn có thể thuyết phục được nhà tuyển dụng rằng bạn là chuyên gia trong vấn đề đó.

4. Bài trình bày nghiên cứu cực kỳ quan trọng

Tôi hay nói với các bạn sinh viên rằng bài trình bày nghiên cứu (job talk) là phần quan trọng nhất trong buổi phỏng vấn. Trong đó, phần hỏi đáp (Q&A) đóng vai trò then chốt vì cách bạn trả lời câu hỏi của ban giám khảo sẽ quyết định ấn tượng bạn để lại với nhà tuyển dụng.

Mọi người đều có thể chuẩn bị thật kỹ để có một bài thuyết trình hay. Tuy nhiên, phần hỏi đáp mới cho thấy bạn sẽ đối phó với các câu hỏi khó như thế nào, liệu bạn có ham học hỏi và sẵn sàng mở lòng tiếp nhận lời góp ý của người khác hay không? Bạn đã suy nghĩ sâu sắc như thế nào về chủ đề nghiên cứu của mình.

Vì vậy, đừng coi nhẹ bài job talk. Vài tuần trước khi phỏng vấn, bạn nên luyện tập thuyết trình hàng ngày, có thể tự nói trước gương hoặc cùng bạn bè, thầy cô tập luyện. Hãy suy nghĩ trước các câu hỏi mà ban giám khảo có thể đặt ra và chuẩn bị sẵn câu trả lời.

5. Mọi thứ bạn nói trong quá trình phỏng vấn sẽ được đánh giá

Trong một bài viết trước đây, tôi đã chia sẻ về trải nghiệm phỏng vấn cho vị trí assistant professor tại Mỹ.

Ngày phỏng vấn thực sự rất căng thẳng và mệt mỏi. Bạn sẽ được một thành viên trong khoa đến đón tại khách sạn và đưa đi ăn sáng. Sau đó, bạn sẽ được đưa đến trường để bắt đầu một ngày phỏng vấn dài. 

Trong suốt ngày phỏng vấn, bạn sẽ gặp rất nhiều người từ các giảng viên trong khoa đến Dean và Provost của trường. Bạn sẽ đi ăn trưa cùng mọi người trong khoa, và xen kẽ giữa các buổi gặp gỡ, bạn sẽ trình bày bài nghiên cứu của mình. 

Vào buổi tối, bạn sẽ đi ăn tối tại một nhà hàng sang trọng cùng một vài thành viên trong khoa. 

Mọi thứ bạn làm, mọi câu nói, và tất cả câu hỏi bạn đặt ra đều sẽ được đánh giá. 

Trong cuộc họp toàn khoa để nhận xét về từng ứng viên, tôi đã thấy mọi người chia sẻ những chi tiết rất nhỏ về ứng viên, và từ đó phán đoán liệu ứng viên có phải là một đồng nghiệp tốt và phù hợp với văn hoá khoa học của trường hay không. 

Cần nhớ rằng, đôi khi ý kiến của nhân viên hành chính cũng có ảnh hưởng lớn đến quyết định của khoa.

Tôi nhớ có một lần, nhân viên hành chính của khoa đã phàn nàn rằng cô không thích một ứng viên, vì trong quá trình đặt phòng khách sạn và đặt vé máy bay, cô cảm thấy người đó khá “ngạo mạn và ta đây”. Vì thế, chúng tôi đã có một ấn tượng không tốt về người ứng viên đó.

 Không ai muốn làm việc với người chỉ lịch sự, tử tế với những ai có thể đem lại lợi ích cho bản thân mình thôi.

6. Thư giới thiệu cực kỳ quan trọng

Chỉ khi tham gia vào hội đồng tuyển chọn, tôi mới nhận ra tầm quan trọng lớn lao của thư giới thiệu. 

Mỗi bộ hồ sơ cần có 3 thư giới thiệu. Một thư giới thiệu tốt thường dài, chi tiết và nêu rõ những đóng góp quan trọng của các nghiên cứu của ứng viên đối với ngành. 

Một thư giới thiệu xuất sắc và chân thành có thể tạo ấn tượng rất mạnh mẽ và ảnh hưởng đáng kể đến đánh giá của nhà tuyển dụng. Nhiều lần, tôi đã bị thuyết phục bởi thư giới thiệu và chọn ứng viên vào danh sách Top 10.

Ngược lại, một thư giới thiệu kém thường ngắn gọn, hời hợt, chung chung và khiến người đọc có cảm giác người viết thư có vẻ chẳng mấy quan tâm đến ứng viên. 

Dù hồ sơ của bạn có tốt đến đâu, nếu không có thư giới thiệu chất lượng thì cũng rất khó có cơ hội được mời phỏng vấn. Vì thế, khi tìm người để viết thư giới thiệu, hãy chọn người hiểu rõ nghiên cứu của bạn, có thể đánh giá tầm quan trọng của công trình nghiên cứu bạn đang thực hiện, và quan trọng hơn, thực sự muốn bạn thành công.

7. Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác

Tôi rất thích quy trình tuyển chọn vị trí assistant professor ở khoa tôi: thật sự rất dân chủ, minh bạch và ứng viên được đánh giá hoàn toàn dựa trên năng lực

Tuy nhiên, vì các ứng viên trong danh sách Top 10 – sau đó là Top 3 – được đánh giá trước toàn bộ thành viên khoa, tôi cảm thấy mình dễ bị ảnh hưởng bởi nhận xét của người khác.

Khi nghe đánh giá từ những đồng nghiệp có kinh nghiệm hơn, đôi khi, tôi cũng bị cuốn theo và tự nhủ, “Ừ nhỉ, nhận xét đó cũng đúng.”

Và vì vậy, lá phiếu của tôi có thể thay đổi theo ý kiến của mọi người.

Ví dụ, ngay trước cuộc họp toàn khoa để đánh giá các ứng viên phỏng vấn và bầu chọn người được nhận, tôi đã kiên quyết quyết định sẽ bỏ phiếu cho ứng viên số 3.

Nhưng trong cuộc họp, khi nghe đồng nghiệp chỉ ra những điểm yếu của ứng viên số 3 và những ưu điểm của ứng viên số 2, tôi đã thay đổi ý định và chuyển lá phiếu sang ứng viên số 2.  Haha.

Hi vọng, những bài học từ trải nghiệm của tôi sẽ hữu ích cho những bạn đang muốn theo đuổi một sự nghiệp học thuật.

Tôi mong rằng bài viết sẽ giúp bạn tự tin hơn và chuẩn bị tốt hơn cho chặng đường học thuật phía trước.

Hãy luôn giữ vững niềm đam mê và không ngừng học hỏi – thành công sẽ đến với những người không ngừng nỗ lực.

Cảm ơn bạn đã ghé đọc!

Trương Thanh Mai