6 câu hỏi không nên hỏi nghiên cứu sinh tiến sỹ

Bao giờ thì bạn học xong PhD?

Khi học đại học hay thạc sỹ, ta luôn có một mốc thời gian ra trường cụ thể. Bạn có thế tự tin nói với bố mẹ rằng, khi nào bạn thi xong kỳ thi tốt nghiệp vào kỳ 2 năm thứ 4 bạn sẽ có bằng đại học. Hoặc, khi nào nộp xong luận văn thạc sỹ, kiểu gì bạn cũng tốt nghiệp. Nhưng làm tiến sỹ thì lại là một chuyện khác hẳn! Mình thấy nhiều bạn lúc chưa bắt đầu PhD có kế hoạch sẽ cố gắng có bằng tiến sỹ trong vòng 4-5 năm, nhưng rốt cuộc sẽ mất 6-7 năm, thậm chí lâu hơn thế. Có quá nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ PhD: kết quả nghiên cứu, hội đồng luận văn, thị trường việc làm (Ví dụ, vì Covid-19 nên thị trường việc làm bị ảnh hưởng nặng nề. Nhiều bạn chọn ở lại trường thêm 1-2 năm nếu có funding).  

Tóm lại, bằng mọi giá không bao giờ nên hỏi một nghiên cứu sinh câu này! Mình thấy căng thẳng khi bị hỏi câu này, nhất là khi người hỏi không hiểu làm PhD thật sự là gì. Sợ nhất là khi mình thành thật trả lời là theo kế hoạch thì còn khoảng 1.5 năm nữa, và  người hỏi lại tặng thêm câu, “Ôi còn nhiều thế cơ à. Mai thích học thật đấy!” 🙂

Vậy bạn nên hỏi sinh viên tiến sỹ câu gì cho văn minh, lịch sự? Mình nghĩ nên hỏi: “Khi nào thì đến sinh nhật con mèo/con chó nhà bạn?”

Tiến độ viết luận văn của bạn thế nào? Sắp xong rồi chứ?

Ôi, câu này thật sự khiến mình điên đầu! Có lần mình kể với một người bạn (có bằng thạc sỹ) rằng, mình mất gần một năm để suy nghĩ và viết đề cương luận văn tiến sỹ, và mất hơn 2 tháng để hoàn thành chương 1 (the very first draft). Bạn bảo, “Sao lâu thế, ngày trước mình chỉ mất …3 tháng để hoàn thành luận văn thạc sỹ?”. Tin mình đi, luận văn tiến sỹ ở một cấp độ khác hẳn. Từ thạc sỹ lên tiến sỹ, cũng giống như bạn nhảy từ cấp độ 3 lên cấp độ 15 vậy!

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ luận văn tiến sỹ lắm: chất lượng và kết quả số liệu, tốc độ phản hồi của các thành viên trong hội đồng luận văn, vân vân và vân vân. 

Đừng hỏi về luận văn tiến sỹ, hãy hỏi: “Bạn chuẩn bị quà cho ngày sinh nhật mèo đến đâu rồi? Sắp xong rồi chứ?”

Bạn đã xuất bản được nhiều chưa? Mấy bài rồi? Như thế đã đủ để xin được việc chưa?

Mình thấy sinh viên nghiên cứu năm nhất thường rất hay hỏi mình câu này. Thật ra mình cũng hiểu, vì sinh viên năm đầu thường tràn trề nhiệt huyết, bay bổng, và nhìn đời bằng cặp mắt màu hồng, các bạn thường nghĩ quá trình xuất bản rất đơn giản, và dễ dàng. Hồi năm đầu mình cũng hay nghĩ, chỉ cần mình cố gắng, và có ý tưởng hay, kiểu gì cũng xuất bản được nhiều? Thật sự, chỉ đến khi lao vào quá trình này, bạn mới hiểu nó thật sự thế nào.

Đừng hỏi về xuất bản, hãy hỏi: “Bạn nhận nuôi mấy em mèo nhỉ? Bạn nghĩ số lượng mèo như thế đã đủ khiến bạn hạnh phúc chưa?”

Bạn có bài nghiên cứu nào được xuất bạn trên tạp chí hàng đầu của ngành không?

Câu hỏi này thật sự gây áp lực nặng nề! Có lần mình cũng thành thật trả lời rằng, mình đang cố gắng xuất bản ở Top 3, cũng vừa bị từ chối ở một tạp chí tốt, và đang gửi bài báo đến một tạp chí khác. Thế là mình nhận được lời động viên, “Bạn sẽ ổn thôi. Kiểu gì lần này bài cũng sẽ được xuất bản.” Ôi mình ước nhận được lời động viên ấy từ Reviewer 2! 

Ngoại trừ đến từ giáo sư hướng dẫn và hội đồng luận văn, mình rất sợ khi nhận được lời khuyên này, “Chỉ cần bạn có một vài bài trên tạp chí hàng đầu, và một lá thư giới thiệu đến từ một giáo sư nổi tiếng, bạn sẽ ổn thôi”. So stressed! 

Hãy hỏi: “Trong xóm, con mèo của bạn có thuộc top 3 mèo đẹp nhất không?

Học xong PhD bạn làm gì? Hoặc bạn sẽ làm gì với tấm bằng PhD?

Thật sự, mình không biết! Ai trong lòng cũng có mơ ước về ngành nghề bản thân muốn theo đuổi sau khi hoàn thành PhD, nhưng liệu ước mơ có thành hiện thực được không thì còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. 

Hãy hỏi, “Bạn nuôi mèo để làm gì?”

Học PhD thế thì không định lấy chồng/lấy vợ/sinh con à?

Ối giời, đừng bao giờ hỏi một sinh viên nghiên cứu câu này! Không nên áp đặt tiêu chuẩn và lựa chọn sống của bản thân lên người khác. Ai cũng có những lựa chọn và kế hoạch cá nhân riêng, nếu họ muốn, họ sẽ chia sẻ với bạn! Hãy tinh tế!

Tóm lại, khi gặp một nghiên cứu sinh tiến sỹ, đừng hỏi về….việc học tiến sỹ. Nếu họ muốn, họ sẽ chia sẻ với bạn! Là một người tinh tế, hãy hỏi về…con mèo của họ! (tất nhiên nếu họ yêu mèo!)

Cảm ơn bạn đã ghé đọc blog! Chúc bạn một tuần mới thật nhiều niềm vui 🙂

Trương Thanh Mai